Veiligheidscultuur
Wanneer je je in de wereld van veiligheid begeeft, zie je al snel dat de houding en het gedrag van medewerkers binnen bedrijven onder het vergrootglas ligt. Met name bij die bedrijven die de eerste drie stappen van de veiligheidsladder van het Hearts & Minds-programma al hebben betreden.
Ook vanuit historisch perspectief is dat een logische volgende stap. Om de veiligheid te verbeteren werden de technische hulpmiddelen en gereedschappen als veroorzaker van ongevallen als eerste aangepakt. En het werd inderdaad veiliger. Maar de daling van het aantal incidenten vlakte af na verloop van tijd.
Toen zocht men het in het verbeteren van regels, procedures en protocollen. Geïntegreerde risicomanagementsystemen en arbo-beleid leidden inderdaad tot een afname van het aantal ongevallen. De veiligheid verbeterde maar ook nu bleek dat deze weg niet zou leiden tot zero harm.
De aandacht verschoof naar de veiligheidscultuur binnen bedrijven en organisaties; stap 4 en stap 5 van de Veiligheidsladder van het Hearts & Minds-programma.
Ach, morgen weer een ei
Wat is dan veiligheidscultuur, zult u denken. Een simpele definitie is: ‘Hoe de dingen qua veiligheid binnen de organisatie doorgaans worden afgehandeld’. Het is de optelsom van houding en gedrag binnen de organisatie, van directiekamer tot koffiejuffrouw.
Maar wat is nu eigenlijk het verschil tussen houding en gedrag? Dat onderscheid is niet zo makkelijk te maken. Gedrag kun je zien als een concreet benoembare handeling; iemand heeft iets gedaan wat hij beter had kunnen laten. Of iets nagelaten wat hij beter wèl had kunnen doen. Houding is meer een mentaliteit, hoe men ergens in staat, de mate van betrokkenheid.
Er is een sterke relatie tussen houding enerzijds en de concrete vertaling in gedrag anderzijds. De juiste houding vertaalt zich doorgaans ook in het juiste gedrag.
De mate van betrokkenheid van medewerkers wordt het best geïllustreerd aan de hand van het klassieke Engelse ontbijt; bacon and eggs. De betrokkenen: het varken en de kip. Voor het leveren van de bacon legt het varken het loodje. En de kip denkt: ‘Ach, morgen weer een ei’.
De houding van de kip vertaald naar veiligheid: ‘Ach, het zoveelste wat ze verzonnen hebben op kantoor. Morgen verzinnen ze weer wat nieuws’.
Zo’n houding is desastreus om daadwerkelijk stappen te kunnen zetten om de veiligheid te kunnen verbeteren. Het is het niveau van de eerste stap op de veiligheidsladder; accepteren van en het schoudersophalen wanneer er een incident plaatsvindt. Pathologisch in termen van het Hearts & Minds.
Het verbeteren van de veiligheidscultuur lukt alleen wanneer iedereen in alle afdelingen daadwerkelijk betrokken is. Zowel in ambtelijke organisaties als commerciële bedrijven. Van staf én lijn, bij inkoop, beleid, contractzaken, verkoop en productie, logistiek, financieel, juridisch, human resources.
Verantwoordelijk? Wie? Ik?
Bij een incident onmiddellijk de directbetrokkene als schuldige aanwijzen is simpel. De vraag die daar onder ligt is welke elementen bijdroegen aan het ontstaan van de foute handeling of het ondermaatse gedrag van de directbetrokkene(n).
Onderzoeksmodellen als Tripod-Beta en het Swiss Cheese Modell focussen zich daarom niet alleen op de actieve handeling van de directbetrokkene(n) bij een incident maar ook op hogere echelons. Hoe heeft de organisatie als geheel gehandeld om het incident te voorkomen? Wat was de betrokkenheid van de afdelingen, de ervaren urgentie? Welke andere factoren speelden een rol? Denk aan gebrekkige opleiding, voortdurende tijdsdruk, ontoereikende middelen, een veranderde werkwijze die niet werd onderzocht op nieuwe, ongeziene risico’s, gebrekkig onderhoud, negeren van aangedragen knelpunten vanuit de werkvloer, negeren van hulpvragen, etc., etc.. Dan ziet het plaatje er plots heel anders uit. Dan reikt de keten van oorzaken niet zelden tot de hoogste echelons van een organisatie.
Het onderzoek naar het dodelijk incident op de Bernhardbrug in Zaandam door de Onderzoeksraad voor Veiligheid betrok niet voor niets in hun onderzoek ook het verbetertraject dat de gemeente startte na een eerder, soortgelijk incident enkele jaren daarvoor.
Een van de conclusies van de Onderzoeksraad was dat er geen gedeelte urgentie werd ervaren door de betrokken afdelingen. En dat een andere opstelling had kunnen bijgedragen aan het voorkomen van het ongeval op de Bernhardbrug. Hoe zou de houding en gedrag van de organisatie als geheel kunnen worden gekwalificeerd? Meer die van de kip of die van het varkentje?
Of die van de organisatie waar de vorige blog over ging met het high potential incident op een sluis? Twee jaar na dato zijn er geen wezenlijke veranderingen doorgevoerd die eenzelfde incident kunnen voorkomen.
Veiligheid is meer dan papier
Veel bedrijven en organisaties hebben uitgebreide risicomanagementsystemen op papier staan. Men registreert incidenten, heeft procedures voor routinematige taken, een werkvergunningensyteem, Last Minute Risk Analysis, MOC’s, en ga zo maar door. Dat is stap 3 op de veiligheidsladder en zeker een goed en noodzakelijke stap. Maar veiligheid gaat nog verder. In een veiligheidscultuur waar veiligheid meer is dan papier en mooie, maar niet waargemaakte intenties heeft iedereen op elk niveau daadwerkelijk verantwoordelijkheid en vult die ook effectief in. Dat blijkt elke dag uit hun houding en gedrag; men doet wat nodig is. Men legt desnoods het (spreekwoordelijke) loodje net als het varkentje dat doet voor de bacon in het Engels ontbijt.
In de e-learning die wij binnen How About Safety ontwikkelen, schenken we aandacht aan houding en gedrag. De principes van het Hearts & Minds-programma komen er tot in uitdrukking. Net als in onze praktische safety awareness training die we verzorgen. Vanuit de opdrachten die deelnemers uitvoeren komen actiepunten. Deze vormen aanknopingspunten om concreet mee aan de slag te gaan. Dat blijkt een taaie materie. Iets ervaren en leren is een ding. Consequent de geleerde les toepassen (= houding) nog iets totaal anders. In de uitvoering van de dagelijkse routine raken geleerde lessen te vaak op de achtergrond.
En daarin ligt dan ook de uitdaging voor elk bedrijf of organisatie die veiligheid serieus neemt.
Herkent u de situatie zoals beschreven in de blog? We zijn altijd geïnteresseerd in pakkende voorbeelden. Wanneer u uw verhaal wilt achterlaten, kan dat. We begrijpen dat het gevoelig kan liggen. We zullen dan ook discreet omgaan met de informatie.
